การวิจัยเชิงปฏิบัติการเพื่อการสร้างชุมชนแห่งการเรียนรู้

การวิจัยเชิงปฏิบัติการเพื่อการสร้างชุมชนแห่งการเรียนรู้ (Community Action Research) เป็นความพยายามหนึ่งที่ต้องการพัฒนาสุขภาพทางสังคม และสิ่งแวดล้อม

รวมหนังสือ

บทนำ

ภายใต้กระแสการผลักดันประเทศให้ก้าวไปสู่ความทันสมัยในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา ได้ส่งผลให้ระบบเศรษฐกิจการเงินของประเทศเติบโตอย่างรวดเร็ว แต่กระแสการพัฒนาประเทศในมิติดังกล่าวกลับส่งผลกระทบต่อภาวะสุขภาพและความเข้มแข็งของชุมชน ตลอดจนความยั่งยืนของระบบนิเวศน์ต่างๆ ดังนั้นเพื่อการอยู่รอดของสังคม ภาคส่วนต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นภาครัฐ ภาคธุรกิจเอกชน นักวิชาการ และประชาชนทั่วไปต่างพยายามคิดค้นหาแนวทางรูปแบบต่างๆ เพื่อแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้น

หากแต่เทคนิค วิธีการ เครื่องมือ กิจกรรม หรือโครงการต่างๆ ที่พัฒนาขึ้นเป็นเพียงการขับเคลื่อนที่ก่อเกิดเฉพาะผลระยะสั้น แต่ไม่อาจสร้างกระบวนการเรียนรู้ และการพัฒนาศักยภาพของคนในชุมชนให้สามารถสร้างองค์ความรู้ที่สอดคล้องกับบริบทของตน และพึ่งตนเองได้ ที่เป็นเช่นนี้เพราะ ภาครัฐ ภาคเอกชนโดยเฉพาะอย่างยิ่งนักวิชาการ และภาคประชาชนยังต่างคนต่างทำ

กล่าวคือ นักวิชาการมักสร้างทฤษฎีแนวคิดที่ไม่ตอบสนองกับความต้องการของเจ้าของปัญหา องค์กรภาครัฐมุ่งพัฒนาและผลักดันเครื่องมือ หรือกิจกรรมที่ตนคิดให้ ประชาชนใช้แก้ปัญหา โดยมิได้คำนึงถึงความหลากหลายของพื้นที่และความ ซับซ้อนของปัญหา และมิได้ให้ความสำคัญกับการเสริมสร้างศักยภาพให้แก่คนในชุมชนให้สามารถคิดค้นวิธีการในการแก้ไขปัญหาของตนเอง

ในส่วนของประชาชนซึ่งเป็นเจ้าของปัญหาเองก็เคยชินที่จะรอให้องค์กรภาครัฐจัดการเป็นธุระให้ หรือถึงแม้ภาคประชาชนที่รวมตัวกันหาทางออกให้กับปัญหาของตนเองก็กลับมองข้ามความจำเป็นของการสร้าง และจัดการองค์ความรู้ที่ได้จากประสบการณ์ และใช้ฐานทางวิชาการเข้ามาสนับสนุนการสร้างการเปลี่ยนแปลงในชุมชนของตน

ต่อชุมชนที่เหมาะสมและเป็นรูปธรรมชัดเจนเท่าใดนัก หรือที่พอจะสร้างการเปลี่ยนแปลงได้บ้างก็ไม่มีความยั่งยืน ยิ่งไปกว่านี้ การที่ภาคส่วนต่างๆ มุ่งสร้างความรู้ และแนวทางของตัวเองยังส่งผลให้องค์ความรู้และเทคนิควิธีการที่ได้เป็นเพียงแนวทางการแก้ไขปัญหาอย่างผิวเผินเท่านั้น

ด้วยเหตุนี้ แนวคิดการวิจัยเชิงปฏิบัติการเพื่อการสร้างชุมชนแห่งการเรียนรู้ หรือ “Community Action Research (CAR)” จึงได้รับการพัฒนาขึ้นเพื่อเป็นเครื่องมือเชื่อมประสานส่วนต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการพัฒนาให้มาเรียนรู้ในการแก้ไขปัญหาร่วมกัน (Collaborative knowledge creation)

โดยผ่านกิจกรรมหลัก 3 ประการ คือ การวิจัย (Research) การพัฒนาศักยภาพ (Capacity Building) และการปฏิบัติจริง (Practice) ซึ่งแบบแผนของกิจกรรมดังกล่าวเป็นกระบวนการที่แนวคิด CAR เชื่อว่าจะช่วยให้เกิดการสร้างและพัฒนาทฤษฎี เครื่องมือ และแนวทางการดำเนินงานแบบใหม่ที่สอดคล้องกับบริบทของชุมชนได้อย่างต่อเนื่อง อีกทั้งยังสนับสนุนให้บุคคล กลุ่มบุคคลไม่ว่าจะในระดับปัจเจก ทีมงาน องค์กร หรือสังคมพัฒนาเป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้ (Learning Community) ที่สามารถปรับตัวและพัฒนาได้อย่างมั่นคงภายใต้ความผันแปรของสังคมในปัจจุบัน

บทความนี้จึงมีวัตถุประสงค์ที่จะนำเสนอหลักคิด และแนวทางในการดำเนินการวิจัยเชิงปฏิบัติการเพื่อการสร้างชุมชมแห่งการเรียนรู้